Kamienica Polska położona jest w obniżeniu górnej Warty na pograniczu dwóch makroregionów: krakowsko-częstochowskiego i woźnicko-wieluńskiego w północnej części Wyżyny Śląskiej. Powierzchnia całkowita gminy Kamienica Polska wynosi 46,44 km².
Zagospodarowanie terenów gminy
W zagospodarowaniu przestrzennym gminy dominują użytki rolne i lasy, które łącznie stanowią około 89 % jej powierzchni. Naturalny krajobraz wypełniają zróżnicowane łąki i kompleksy roślinne, począwszy od wilgotnych zespołów ziołoroslinnych, poprzez wilgotne łąki trzęślicowe, świeże łąki po skrajnie ubogie pastwiska. Ważna grupę stanowią również gatunki ruderalne. Na terenie gminy występują liczne lasy charakteryzujące się dużą różnorodnością, do najczęściej spotykanych należą: bór świeży, bór świeży mieszany oraz bór wilgotny. Wśród występujących drzewostanów dominuje sosna (87 % powierzchni zalesionej), w mniejszym zakresie brzoza, dąb, świerk, buk i modrzew.
Na obszarze gminy Kamienica Polska rolę korytarza ekologicznego pełni rzeka Kamieniczka ze swoją doliną i licznymi niewielkimi dopływami. Rzeka ta stanowi dopływ rzeki Warty. Dominuje tu naturalny krajobraz, który urozmaicają przyległe zadrzewienia, kompleksy roslinne, na których naturalne procesy ekologiczne są w niewielkim stopniu zakłócane. Są to obszary o najcenniejszej różnorodności genetycznej, na których spotyka się różnego typu naturalne ekosystemy lądowe i wodne.
Geomorfologia terenu
Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym teren gminy Kamienica Polska przynależy do regionu Wyżyny Śląskiej w obszarze dwóch mezoregionów: Progu Herbskiego oraz Doliny Górnej Warty.
Garb Herbski, zwany również Progiem Środkowojurajskim, to niewysoki grzbiet osiągający wysokość od 230 do 330 m. n.p.m. Region ten leży w południowej Polsce, w centralnej części Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej i rozciągając się między Gęzynem nad Wartą, a Kluczborkiem i Byczyną. Czoło progu opada 10-30 metrowym stopniem w kierunku Doliny Liswarty. Podłoże zbudowane jest głównie ze skał osadowych: piaskowców środkowojurajskich. Południową część progu stanowią wzgórza ostańcowe tzw. Garby Rększowickie. Powiązane z utworami jury dolnej pagórki i podnóża garbów pokryte są piaskami czwartorzędowymi. Garby Rększowickie są rozczłonowane przełomami Kamieniczki, Rększówki i Konopki.
Wschodnia i północna część Kamienicy Polskiej przynależy do Doliny Górnej Warty. Region ten jest obfito zalesionym obniżeniem w kształcie podłużnego pasma, które wyznacza Dolina Warty. Stanowi najdalej wysuniętą część Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Powierzchnia podłoża regionu, ukształtowana w rudonośnych iłach środkowojurajskich wezulu i batonu, pokryta jest piaskami i glinami czwartorzędu. Występują tu także ostańce, pagóry morenowe oraz wały piaszczyste i żwirowe.
Warunki hydrogeologiczne
Obszar gminy przynależy do hydrogeologicznego regionu wieluńsko-krakowskiego z głównym poziomem użytkowym w utworach triasu środkowego. Kolektorem wód są spękane wapienie i dolomity. Wody tego poziomu ujmowane są ze znacznych głębokości dochodzących do 400m. Na obszarze gminy eksploatowane są dwa ujęcia wód triasowych w Rudniku Wielkim i Zawadzie.
Kamienica Polska położona jest w granicach dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: środkowotriasowego (Lubliniec-Myszków) oraz środkowojurajskiego (Częstochowa Zachodnia w granicy strefy podwyższonej ochrony wód podziemnych).
Zarówno poziom triasowy jak i jurajski objęty jest monitoringiem sieci krajowej i regionalnej. Wody poziomu triasowego w rejonie gminy kwalifikują się do III klasy jakości wody niskiej jakości, natomiast piętro jurajskie w najbliższych terytorialnie punktach monitoringu kwalifikuje się do klasy Ib wody wysokiej jakości.
Wody powierzchniowe i podziemne
Gmina Kamienica Polska położna jest w chronionej zlewni rzeki Warty, przynależy do prawostronnego dorzecza Odry. Sieć hydrograficzna na terenie gminy jest dobrze rozwinięta i tworzy ją odcinek Warty, przepływając przez północno-wschodnią część gminy wraz z dopływami. Największy z dopływów to rzeka Kamieniczka, przebiegająca z zachodu na wschód przez centralną część gminy. Warta jest nieuregulowana i płynie meandrując w dość głęboko wciętym korycie, tworząc rozległy system teras. Również Kamieniczka tworzy miejscami kręte doliny rzeczne. Ponadto przez teren gminy przepływają liczne bezimienne cieki dopływów rzek oraz potoki.
Gleby
Występujące na terenie gminy gleby charakteryzują się dużą zmiennością typologiczną. Zasadniczo są to gleby pseudobielicowe i brunatne. W obniżeniach terenu i przy ciekach powierzchniowych występują czarne ziemie, natomiast w dolinach rzeki występują gleby pochodzenia organicznego: torfowe, mułowo – torfowe oraz mady. Gleby są stosunkowo słabe z przewagą występowania gleb klasy IV – VI, gleb nieprzydatnych rolniczo i nieużytków; nieliczne gleby zostały zakwalifikowane do gleb klasy III.
Budowa geologiczna
Pod względem geologicznym gmina Kamienica Polska leży w centralnej części Monokliny Śląsko-Krakowskiej. Jest to rozległy obszar w województwie śląskim zbudowany z warstw skał mezozoicznych, wśród których główna rolę odgrywają wapienie i dolomity.
Obszar gminy pokryty jest pokładami triasu i jury, które zapadają się pod niewielkim kątem w kierunku północno-wschodnim pod kredowe osady Niecki Nidziańskiej. Podłoże budują utwory triasu dolnego i środkowego wykształcone w postaci wapieni z wkładkami margli oraz dolomitów kruszconośnych. Utwory triasu górnego reprezentowanego są przez zlepieńce, piaskowce, iłowce i mułowce. W północnej i wschodniej części gminy występują utwory jury środkowej w postaci piasków, piaskowców kościeliskich oraz iłów rudonośnych. Osady czwartorzędowe pokrywają przeważającą część gminy, jedynie w okolicy Wanat występują nieliczne piaski wydmowe. Najmłodszą epokę geologiczną, holocen, reprezentują osady akumulacji rzecznej: mady, piaski rzeczne i torfy.
Na terenie gminy występują następujące kopaliny:
- udokumentowane złoża piasków żelazistych (formierskie) pochodzące z warstw kościeliskich, dla których ustanowiono tereny górnicze (złoża Zawisna);
- piaski akumulacji lodowej tworzące nieregularne płaty zalegające na glinie zwałowej lub ile, niewielka miąższość złoża eliminuje eksploatację tych złóż na skalę przemysłową;
- piaski wydmowe nie eksploatowane nawet na potrzeby gospodarcze;
- glina zwałowa nie eksploatowana.
Dziedzictwo przyrodnicze:
Dużymi walorami przyrodniczymi Kamienicy Polskiej są drzewa mogące pretendować do miana pomników przyrody. Należy tu wymienić przede wszystkim siedem dostojnych okazów: są to trzy lipy drobnolistne Tilia cordata, jeden wiąz szypułkowy Ulmus laevis, trzy dęby szypułkowe Ouercus rober.
Cennym przyrodniczo obszarem o charakterze antropogenicznym jest torfowisko niskie zwane "bagnem". Jest to obiekt o powierzchni 5 ha w pełni zasługujący na uznanie za użytek ekologiczny. Ten ekosystem pełni niezwykle ważną funkcję ekologiczną, zarówno w utrzymaniu równowagi w bilansie wodnym tego terenu, jak również jako ostoja flory torfowiskowej i związanej z nią fauny- przede wszystkim płazów, ptaków, a także bezkręgowców.
Do obszarów objętych ochroną (lub wskazanych do objęcia ochroną) zlokalizowanych na obszarze gminy zalicza się:
- teren położony w granicy otuliny Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd”,
- teren położony w granicach występowania złóż kopalin o zasobach udokumentowanych i zarejestrowanych,
- pomniki przyrody,
- lasy ochronne, uszkodzone przez przemysł,
- granica Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – obszaru proponowanego do objęcia wysoką ochroną.
